De sancties tegen Rusland: wat betekent dit voor Nederland?
De kritieke situatie in Oekraïne heeft grote impact en is volop in het nieuws. In korte tijd zijn allerlei (aanvullende) internationale sancties tegen Rusland opgelegd die in de eerste plaats de Russische bevolking en Russische bedrijven zelf raken. Deze situatie noopt echter ook tot extra alertheid bij het Nederlands bedrijfsleven en bij financiële instellingen die te maken krijgen met sanctiemaatregelen, en die de naleving van deze sanctiemaatregelen moeten waarborgen.
Juridische achtergrond sancties
Sancties zijn dwingende maatregelen naar aanleiding van een schending of bedreiging van de internationale vrede en veiligheid. Sancties kunnen worden opgelegd tegen landen, organisaties, bedrijven en individuele personen. Het doel van sancties is om voor een verandering te zorgen in het beleid of de activiteiten van de betrokken. De meest voorkomende sancties zijn financiële sancties, handelsbeperkingen, wapenembargo’s en reis- en visumbeperkingen voor bepaalde personen.
Als gevolg van de inval in Oekraïne hebben verschillende landen aan Rusland strenge sancties opgelegd. Ook vanuit de Europese Unie (EU) zijn sancties ingesteld. Sanctiemaatregelen afkomstig van de EU zijn neergelegd in raadsbesluiten en/of Europese verordeningen. Op het moment dat vanuit de EU een verordening wordt uitgevaardigd, is iedereen in Nederland daaraan gehouden (zogeheten rechtstreekse werking). Dit geldt ook voor internationale bedrijven die in Nederland gevestigd zijn. Als een Europese verordening van toepassing is, dan moeten de geboden en verboden direct worden toegepast.
In Nederland biedt de Sanctiewet 1977 de grondslag voor de uitwerking van bovengenoemde regels ter uitvoering van de internationale sanctiemaatregelen. De huidige internationale ontwikkelingen tonen dat de regelgeving op het gebied van het sanctierecht complex is en sterk aan verandering onderhevig is.
Nieuwe Europese sancties
De EU heeft naar aanleiding van de inval in Oekraïne bestaande sancties aangevuld en nieuwe sancties ingesteld. De sanctiepakketten zijn direct in werking getreden en richten zich onder meer op de financiële, energie- en transportsector. De EU heeft beperkingen opgelegd aan bepaalde personen, bedrijven en organisaties; honderden mensen en tientallen bedrijven of organisaties zijn inmiddels op de sanctielijst gezet.
Er gelden financiële beperkingen tegen een aantal Russische banken, de Russische overheid en tegen grote Russische staatsbedrijven. Er is ook een verbod op leningen en investeringsproducten voor de Russische overheid, de Centrale Bank en daaraan verbonden personen of entiteiten. De Europese sancties tegen Rusland betekenen ook dat een aantal producten en diensten niet aan bedrijven in dit land mag worden verkocht of geleverd.
De actuele sancties tegen Rusland komen bovenop de sanctiemaatregelen die al langer golden tegen Rusland (onder meer in verband met de annexatie van de Krim en Sebastopol in 2014). De veelheid van sanctiemaatregelen maakt het voor bedrijven en instellingen vaak lastig vast te stellen welke verboden en geboden op hun bedrijfsvoering van toepassing zijn. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland verstrekt een actueel overzicht van de sancties en de gevolgen daarvan voor ondernemers die zakendoen met Rusland.
Toezicht op sancties en het belang van naleving
In Nederland zijn er diverse toezichthouders die een belangrijke rol hebben bij de handhaving van en het toezicht houden op sancties. De Douane controleert de in- en uitvoer van goederen en diensten. De Nederlandse Bank (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten (AFM) zijn belast met het bestuursrechtelijke toezicht en controleren de naleving van financiële sancties. Het Openbaar Ministerie is verantwoordelijk voor de strafrechtelijke vervolging van overtredingen van de Sanctiewet.
Zowel DNB als de AFM hebben naar aanleiding van de nieuwe sanctiemaatregelen informatie verstrekt over wat wordt verwacht van instellingen die met de financiële Europese sancties te maken krijgen. Financiële instellingen en bedrijven moeten voorkomen dat zij in strijd handelen met sanctieregelingen. Instellingen die onder het toezicht van DNB en de AFM vallen moeten kort gezegd voorkomen dat verboden financiële diensten worden verleend.
Het Nederlandse bedrijfsleven en financiële instellingen krijgen aldus te maken met de gevolgen van de sanctiemaatregelen tegen Rusland. Zij zijn zelf verantwoordelijk voor de juiste naleving van de sanctieregelingen waarbij onder meer strafrechtelijke consequenties dreigen indien (al dan niet opzettelijk) wordt gehandeld in strijd met deze sanctieregelingen. In strijd handelen met sanctieregelingen is immers een economisch delict en strafbaar gesteld in de Wet op de Economische Delicten. Indien de Sanctiewet opzettelijk wordt overtreden wordt dit gekwalificeerd als een misdrijf; betreft het handelen zonder opzet dan wordt dit aangemerkt als een overtreding.
De ontwikkelingen rondom de situatie in Oekraïne gaan snel, aangekondigde sancties volgen elkaar in hoog tempo op. Toch wordt er van alle partijen die te maken hebben met die maatregelen verwacht dat ze goed op de hoogte zijn van de sancties en deze ook nauwgezet naleven. Er ligt aldus een grote verantwoordelijkheid bij de Nederlandse bedrijven en instellingen die zorgvuldig moeten nagaan of de sanctiemaatregelen van toepassing zijn op hun producten, dienstverlening, klanten of andere zakelijke relaties. Het is van belang goed op de hoogte te blijven van de actuele sanctiemaatregelen en tijdig juridische hulp in te schakelen als je wordt geconfronteerd met onderzoeken naar mogelijke overtreding van de sanctieregels.
Bijdrage van 2 maart 2022 van oud-kantoorgenoot Marlies Loenen.